Kadın Sporcuların ACL (Ön Çapraz Bağ) Yaralanma Riski Neden Daha Yüksektir?

Diz yaralanması, özellikle de ön çapraz bağ (ACL) yaralanması, kadın sporcularda erkek sporculara göre daha fazla görülür.

Kadınların ön çapraz bağ yaralanma riskinin erkeklerden daha fazla olmasının arkasında yatan özel faktörlerle ilgili bazı teoriler vardır. Fakat bunlar şu an için hala birer teoridir. Kadınların ACL yaralanmalarından daha fazla etkilenmelerinin sebebi tam olarak bilinmese de, birçok antrenör kendi sporcuları için antrenman programı içine ACL yaralanmasından korunma programlarını dahil etmiştir. Şu ana dek bu yaralanma önleme programları olumlu sonuçlar vermiş ve sporcuların çeşitli diz yaralanması risklerinde azalma oluşmasına yardım etmiştir.

Ön Çapraz Bağ Yaralanmasının Nedenleri Nelerdir?

Futbol gibi ani yön değiştirme gerektiren sporlarda ACL yaralanması daha yaygındır.

Birçok diz yaralanması doğrudan temas ya da darbe sonucu oluşmaz. Bu yaralanmaların birçoğu dizdeki ani burkulmalar sonucunda oluşur. Bu hareketlere örnek olarak bir sporcunun ayakları yere çok sağlam basarken diz ve gövdesinin aksi istikamete doğru ani şekilde dönmesini verebiliriz. Bu durum genellikle sıçramanın yer iniş fazında, bir ayağın pivot ayak olarak kullanımında veya adım kaçırma sonucunda gerçekleşir.

Kadınlar ACL Yaralanmasında Neden Daha Fazla Risk Altındadır?

Kadın sporcularda ACL yaralanmasına yol açan faktörler üzerine çalışmalar gerçekleştirmiştir. Araştırmacılar kadınların ACL yaralanmalarından erkelerin neredeyse on katı etkilenmelerinin sebebine dair çeşitli teoriler ortaya koymuşlardır. En önde gelen teoriler aşağıdadır.

Q açısı

Kadınlar ve erkekler arasında ACL yaralanmalarına yol açabilecek en bariz anatomik fark, kadınların erkeklere oranla daha geniş bir pelvise sahip olmasıdır. Bu durum daha geniş bir “Q-açısı” veya daha geniş bir kuadriseps açısı ile sonuçlanır. Bu açı femur (üst bacak kemiği) ve tibia’nın (alt bacak kemiği) birleştiği açıdır. Bahsi geçen açının daha fazla olmasının bir kadının diz eklemine bir erkeğe göre daha fazla yük bindirdiği ve bunun da kadınların diz eklemlerinin erkeklere göre daha az stabil olmasına yol açtığı düşünülmektedir.

Diz Ekleminin Anatomisi

Kadın Sporcuların ACL (Ön Çapraz Bağ) Yaralanma Riski Neden Daha Yüksektir?

Kadınların diz eklemindeki yüzey alanları erkelere göre çok daha küçüktür. Bu alanların içinde femoral kondil denilen uyluk kemiğinin iki yuvarlak bitiş noktası da bulunmaktadır. Bu kondillerin arasındaki boşluk ön çapraz bağın femuru tibia’ya bağladığı boşluktur. Bazı araştırmacılar bir kadının dizindeki femoral kondilleri arasındaki bu küçük boşluğun büyük ihtimalle bağın sıkışmasına ve sonuç olarak da bir ACL yırtığı oluşmasına yol açtığı fikrini ortaya atmışlardır.

Biyomekanik ve Hareket Kalıpları

Yapılan çalışmalar tekrar tekrar ortaya koymuştur ki kadınların diz eklemindeki hareket kalıpları genel olarak erkeklere göre çok daha farklıdır. Örneğin sıçramanın yere iniş bölümünde, squat’ta veya ayağın pivot olarak kullanılması durumunda kadınlar dizlerini hafifçe içe doğru çevirme ve ayaklarını içe doğru basma eğilimi gösterirler. Bu da ACL yaralanma riskini arttırabilecek bir faktördür.

Kas-Sinir Sistemi Faktörleri

Bazı araştırma bulguları sıçramanın iniş bölümünde kadınların kas-sinir sistemlerinin kontrolünde erkeklere göre belirgin farklar olduğunu göstermiştir. Bu çalışmalar ortalama kadın sporcuların, ortalama erkek sporculara göre daha az kalça ve diz fleksiyonuna sahip olduğuna işaret etmektedir. Bu durum da ön çapraz bağ üzerinde daha fazla yüke veya gerginliğe neden olabilir.

Kas Yorgunluğu

Ara sıra bahsedilen diğer bir teori ise kas yorgunluğu ve bağların kuvvetine vurgu yapar. Yorgunluk herkesi etkileyebilir fakat bazı araştırmacılar büyük ihtimalle kadınlarda erkeklere göre daha erken kas yorgunluğu oluştuğu kanaatine sahiptir. Dizi stabilize eden kaslar yorulduğunda hareketin gerilim ve kuvveti bağlara aktarılır. Kadınların bağları erkeklere kıyasla daha küçük ve zayıf olduğu için bağ yaralanmalarından kadınların etkilenme riskleri daha fazladır.

Hormonlar

Kadın ve erkek arasındaki hormonal farklılıkları birbirine bağlayan veri tutarlı değildir. Fakat iki cins arasında östrojen ve progesteron hormonunun farklı konsantrasyonlarda olmasının bağ gücünü ve sertliğini etkileyebileceğini varsayan bir teori vardır. Bu durumun kadınlarda bağ yaralanmaları üzerine bir etkisi olabilir. Fakat belli bir kesinliğe sahip olmak için bu konuda çok daha fazla araştırma yapılması gerekiyor.

Bu teorilere rağmen, kadınlarda ACL yaralanmalarının arkasında yatan nedenleri belli bir kesinlikte ortaya koyamıyoruz. Yaralanmaların sebebi yukarıda bahsedilenlerin bir kombinasyonu veya henüz ortaya konmamış başka bir şey olabilir.

ACL Yaralanmalarını Önlemek için Tavsiyeler

ACL yaralanmalarını önlemek için oluşturulan programlardan bazılarının kadın sporcularda ACL yaralanma riskini azalttığı ortaya konmuştur. Bu programların arasında denge, güç ve çeviklik gerektiren egzersiz uygulamaları bulunmaktadır. Sıçrama ve denge hareketlerinin içinde bulunduğu plyometrik egzersizler bir kadının kas-sinir sistemini geliştirmeye ve kas tepkisinde artışa yardımcı olur. Bu faktörlerin kadınlardaki ACL yaralanma riskini erkeklerin seviyesine çektiğini ortaya konmuştur.

Ani duruş ve kalkışlardan oluşan sporlarda veya saha sporlarında yer alan, hem erkek hem de kadın sporcular için işin özeti, ACL yırtıkları da dahil olmak üzere birçok spor yaralanmasından korunmak için uygun antrenman tekniklerini hayata geçirmektir.

Kaynaklar

American Academy of Orthopaedic Surgeons, Three studies examine causes, prevention of ACL injuries in women, News Item, February 26, 2005.

Griffin LY, et al. “Noncontact Anterior Cruciate Ligament Injuries: Risk Factors and Prevention Strategies” J. Am. Acad. Ortho. Surg., May/June 2000; 8: 141 – 150.

Hewett TE, et al. “The effect of neuromuscular training on the incidence of knee injury in female athletes: A prospective study.” Am J Sports Med 1999;27:699–706.

Santa Monica Orthopaedic and Sports Medicine Research Foundation, ACL Injury Prevention Project.

Slauterbeck J, et al. “ACL injuries in women: Why the gender disparity and how do we reduce it?” Orthopaedics Today 23:1, July 2003.